CAPÇALERA PAIS INVISIBLE

Opinion

Los vèrbs terminats per -èm, -ètz o per -em, -etz

De legeires m’an escrich perque s’interrògan sus l’usatge de las terminasons verbalas ‑èm, ‑ètz d’un costat e ‑em, ‑etz d’autre costat.
 
Al present, a la 3a conjugason, l’occitan estandard pòt aparéisser ansin (en inclusent los dialèctes estandardizats e en seleccionant, dins cada dialècte, las solucions mai unitàrias).
 
batre (gasc.bàter)

bati (prov. bati/bate, viv. bato, auv. lem. bate)
bates
bat (niç. bate)
batèm
batètz
baton (gasc. baten)
 
Lo gascon estandard, a partir de l’esquèma que veni de suggerir, poiriá aver las formas seguentas. E pro de parlars locals del gascon dison realament aital.
 
bati
bates
bat
batèm
batètz
baten
 
I a una nuança totun. Dins las òbras de Pèire Bèc, lo grand precursor del gascon estandard, vesèm la succession de ‑em amb e barrada puei ‑ètz amb è dobèrta, coma en occitan medieval:
 
bati
bates
bat
batem
batètz
baten
 
Lo passatge de ‑em vèrs ‑èm s’es fach per analogia amb la è dobèrta de ‑ètz.
 
Mas i a de parlars gascons qu’an fach exactament lo contrari, an generalizat ‑em e ‑etz. Donc, en aquel cas, es ‑ètz qu’evoluciona vèrs ‑etz per analogia amb la e barrada de ‑em.
 
bati
bates
bat
batem
batetz
baten
 
I a de parlars gascons qu’ofrisson quitament un tresen tipe: bàtem e bàtetz.
 
De legeires m’an afirmat que las formas ‑èm e ‑ètz serián pus tipicas del gascon de l’èst e que donc, segon eles, vendrián d’una influéncia lengadociana suspècta qu’afectariá la puretat del gascon. Ieu i cresi pas brica a aquel scenari, per tres rasons.
 
— Los parlars lengadocians, en realitat, esitan coma los parlars gascons. Un molon de parlars lengadocians pòdon dire ‑em e ‑etz en luòc de ‑èm e ‑ètz.
 
— Los parlars gascons que dison ‑èm e ‑ètz son pas totes vesins del lengadocian. I a de formas ‑èm e ‑ètz en gascon central e mai dins qualques ponches del gascon de l’oèst, fòrça luènh del lengadocian (vejatz las cartas de l’Atlàs lingüistic de França, per exemple la 91 per avèm/avem, la 92 per avètz/avetz e la 318 per coneishèm/coneishem).
 
— E ara: la granda revelacion! Los parlars lengadocians que son vesins del gascon an pas forçadament de formas en ‑èm e ‑ètz. D’unes pòrtan de formas en ‑em e ‑etz. Òm pòt trobar ‑em e ‑etz dins certans parlars lengadocians d’Agenés e del Bas Carcin. Mas en fàcia, dins l’encontrada gascona de Lomanha, se ditz francament ‑èm e ‑ètz.
 
La meteissa esitacion, entre ‑èm,‑ètz o ‑em, ‑etz, s’obsèrva tanben dins divèrses parlars locals en auvernhat, en vivaroalpenc, en niçard e en provençal.
 
En vivaroalpenc, per exemple, certans obratges de las Valadas prepausan de preferir ‑em e ‑etz (ara per ara, degun a pas encara denonciat un complòt visant a gasconizar los Alps...). A l’autre extrèm de la zòna vivaroalpenca, dins lo parlar de Sinjau, en Velai, se ditz ‑em mas ‑ètz, coma dins lo gascon de Bèc e coma en occitan medieval.
 
En niçard, la gramatica de Companh preconiza ‑èm e ‑etz per certans vèrbs (rendèm e rendetz) mas alhors indica ‑èm e ‑ètz (avèm e avètz). La gramatica niçarda de Toscano pòrta solament ‑èm e ‑ètz.
 
En lemosin, la question se pausa pas perque aquel dialècte fa pas de distincion fonologica entre e barrada e è dobèrta.
 
Donc, lo tipe ‑èm e ‑ètz es tan gascon coma lo tipe ‑em e ‑etz. Lo gascon esita sus aquel ponch coma l’ensemble dels dialèctes occitans.
 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris


I a pas cap de comentari

Escriu un comentari sus aqueste article