La modernitat a portat de beneficis e de pèrdas a la vida vidanta de l’òme. Las vièlhas istòrias que s’explicavan al canton del fuòc existisson pas pus. Qualques unes diràn qu’aquò es bon pr’amor qu’avèm pas mai de messòrgas. D’autres, totun, diràn qu’aquela pèrda nos aluènha de l’umanitat pr’amor que las vièlhas istòrias nos ajudavan a viure.
 
Las vièlhas istòrias, las legendas, doncas, son a mand de morir amb la modernitat. Uèi sèm dins l’edat prespaciala e los enfants pòdon pas creire certanas istòrias. En mai d’aquò, los vièlhs non las explican pas pus pr’amor que sabon que prestarián lo flanc al ridicul.
 
Una d’aquelas istòrias es la del ièti. Se poiriá pensar que son avenir coma mite es a mand de morir. La causa es la modernitat dins fòrça païses d’Imalaia, qu’a menat de lutz e de calor e qu’a fach que la màger part de las gents ajan pas mai de besonh de pojar dins las montanhas per anar quèrre de fusta. Lo ièti, pauc cha pauc, daissa d’èsser viu dins las convèrsas dels tibetans o dels botaneses. Mas, es encara alin? O es benlèu mòrt coma sa legenda?
 
 
L’arribada de la modernitat
 
Dins de vilatges isolats coma Chendebji, en Botan, la modernitat es arribat fa pas gaire. Aquel petit vilatge se tròba al mièg de las montanhas mai nautas e dels bòsques sens fin. Fins a fa qualques ans, sos habitants contavan als mai petits d’istòrias sus lo migoi —qu’es coma aquò que nomenan lo ièti en Botan—. Mas dempuèi l’arribada de la modernitat, sols los mai vièlhs dison qu’an vist de pròvas de son existéncia. E fa longtemps que los enfats o creson pas pus.
 
Lo lum arribèt a Chendebji fa solament sèt ans , quan una usina idroelectrica foguèt installada près, e ara totes los vilatjans an l’electricitat. Non cal pas mai anar a escòla a travèrs de camins plens de lops e de tigres pendent una ora e mièja. Ni pojar per anar quèrre de fusta e per aver de lum o de calor. Las gents del vilatge, ara, gaireben puèjan pas jamai a la montanha. E pr’amor d’aquò meteis, an daissat de veire lo ièti.
 
“Quan aviái nòu ans èri ailamondaut, sus la montanha, per culhir de fuèlhas secas,” çò ditz Pem Dorji, una femna de 70 ans de Chendebji, “e après la nevada vegèri las emprentas del migoi. Aguèri fòrça paur e tornèri lèu a l’ostal. Mos parents o creguèron tot”.
 
Coma Pem, sols d’autres vièlhs del vilatge dison qu’an vist de pròvas de l’existéncia del migoi. Mas ara contan pas mai lors istòrias. Es un fach que la modernitat l’a menat, çò dison, mas pas solament sus lo migoi, sus tot. Ara i a pas pus d’istòrias per explicar.
 
Segon las legendas del luòc, lo migoi o ièti a dos pès e marcha drech, e es tan naut coma un iac e mièg e de còps coma dos iacs. A de pels pertot, de color roja, grisa, marron o negra. Sus la cara a pas de pels. Sovent l’an trobat en parelhs o tot sol mas pas jamai en grop. Per comunicar entre eles, fiulan. Lo rescontrar un es senhal de gròs malastre.
 
Un autre vièlh de Chedebji, Kama Tschering, qu’a 73 ans, conta encara a qui lo vòl escotar tot çò que sap sus lo ièti:
 
“Lo tresen rei de Botan faguèt una expedicion per lo trobar mas poguèron pas trobar res. Dins lo nòstre vilatge a pas jamai atacat degun mas a l’èst, si que i aguèt una mòrt”, çò contunha. “Un grop d’òmes èra dins las montanhas per cercar un tipe d’arbre fòrça precís e, quand apareguèt lo ièti, un òme desapareguèt. Dison que se n’anèt per se refugiar dins una petita cabana qu’aviá dins las montanhas per meditar. L’endeman lo trobèron mòrt a tròces. Los iètis lo mangèron pas, solament l’avián tuat”.
 
Mas ara fa plan longtemps que Kama es pas tornat pojar sus las montanhas. I son pas tanpauc anats fòrça vilatjans. Lo darrièr que veguèt lo migoi es Norbu, un autre vilatjan de Chendebji. E fa 20 ans d’aquò. Trobèt una sòrta de lièch per dormir fach pels iètis. Mas quand conta l’istòria, los enfants o contèstan tot e dison que benlèu o faguèt un autre animal o un òme.
 
Norbu, Pem e Kama son los tres darrièrs vilatjans de Chendebji en Botan, qu’encara creson que lo ièti existís. L’an vist o n’an vist de pròvas. Èran joves e aguèron paur. L’electricitat es arribada al vilaltge e los vilatjans an pas pus de besonh de pojar dins las montanhas per anar quèrre de lenha, e ara los enfants se’n trufan quan se parla del migoi. An pas mai paur.
 
Saique quand aqueles vièlhs moriràn, en aquel vilatge morirà amb eles l’istòria del migoi. Es mòrt del meteis biais dins d’autres endreches d’Imalaia. E benlèu lo ièti tanben morirà. O benlèu encara es amagat dins las montanhas ennevadas mai nautas e, ara, espèra tranquil pr’amor que los umans venon pas pus per l’embestiar. Qual o sap? Tot depend de çò qu’om vòl creire dins la vida. I a de causas, fin finala, qu’existisson, e degun las a pas jamai vistas. Que lo ièti demòra viu o pas; depend, benlèu, ara mai que jamai, de nosautres meteisses.
 
 
 
 
Christian Andreu