Opinion
Vocalas barradas e vocalas dobèrtas: es possibla una ò dobèrta sens accent tonic?
Règla generala: l’alternància vocalica o/ò
Normalament, una ò dobèrta pòrta sempre un accent tonic e se pronóncia [ɔ] (en niçard pus sovent [wa] e de còps [ɔ]). Dins de mots de la meteissa familha, quand l’accent tonic se desplaça, la ò dobèrta pòt pas mai existir, pèrd l’accent tonic e deven una o barrada, atòna, que se pronóncia [u]. Es un cas ben conegut d’alternància vocalica. Dins los exemples seguents, la vocala tonica es soslinhada.
Las excepcions a aquela règla son fòrça marginalas. Son tan marginalas qu’es possible de las ensenhar pas jamai, tot en guidant un aprenent vèrs un nivèl pro avançat d’occitan. Pasmens i a qualques curiositats qu’interessaràn los legeires.
Excepcions d’origina intèrna
D’un caire, i a d’excepcions que son aparegudas dins l’evolucion intèrna e normala de l’occitan. Mas, de verai, n’i a fòrça pauc.
— Dins qualques parlars provençals maritims, podèm trobar una ò dobèrta abans l’accent tonic, mas solament dins qualques mots. I a d’ipotèsis scientificas per explicar aquel fenomèn estranh. En tot cas aquò es fòrça susprenent, e mai per un grand nombre de provençalofòns. O ramenti: es un fenomèn fòrça limitat.
— Pro d’amics bearneses m’an dich que la vila d’Ortès, en luòc de recebre la prononciacion atenduda [urˈtɛs], ten localament la prononciacion [ɔrˈtɛs]. Aquò se poiriá notar teoricament Òrtès mas lo mond s’estiman mai d’o escriure Ortès, quina que siá la prononciacion, [urˈtɛs] o [ɔrˈtɛs]. Simin Palai, dins son diccionari gascon en grafia mistralenca, nòta ‘ou’ lo son [u] e nòta ‘o’ lo son [ɔ]. E donc, Palai escriu ben ‘Ortès’, çò que reflectís la prononciacion [ɔrˈtɛs] mentre qu’atendriam ‘Ourtès’. Miquèu Grosclaude, dins son Dictionnaire toponymique des communes du Béarn (1991, pagina 292), confirma que lo mond dison [ɔrˈtɛs] e se demanda s’aquò poiriá venir de qualque origina basca dins lo toponim. Ai un dobte perque los mots d’origina basca, quand passan a l’occitan, prenon una fonetica occitana regulara.
— Qualques mots compausats tenon dos formants de basa. Lo primièr formant a una ò dobèrta amb un accent tonic segondari. Puèi lo segond formant a un accent tonic principal. En aquel cas, la ò del primièr formant pòrta un accent tonic a pena perceptible, a quasi pas d’accent tonic.
— Subtilitat suplementària: lo diftong au, sens accent tonic, se pronónca [ɔw] en lemosin, auvernhat, vivaroalpenc e provençal (mas pas en niçard). En aquel cas, [ɔ] atòna es ben possibla mas a condicion de far partida del diftong [ɔw], donc aquò demenís los risques de confusion.
— Subtilitat suplementària: la letra a, abans l’accent tonic, pren lo son [ɔ] dins certans parlars, mai que mai en lengadocian septentrional. Mas quand i pensam ben, es pas pus complicat que de donar lo son [ɔ] a la letra a situada après l’accent tonic, çò qu’es ja una règla coneguda.
Excepcions d’origina estrangièra
Las influéncias excessivas de las lengas dominantas multiplican los cases ont se pòt ausir una ò atòna dobèrta.
Conselhs pedagogics
Ai indicat aquestes detalhs en pensant als legeires curioses. De segur, es pas util d’o ensenhar a de començaires que descobrisson la lenga. Cal començar per lor ensenhar las basas d’una prononciacion autentica e generala, ont una ò existis solament amb l’accent tonic. Es bon de far d’exercicis de prononciacion.
Normalament, una ò dobèrta pòrta sempre un accent tonic e se pronóncia [ɔ] (en niçard pus sovent [wa] e de còps [ɔ]). Dins de mots de la meteissa familha, quand l’accent tonic se desplaça, la ò dobèrta pòt pas mai existir, pèrd l’accent tonic e deven una o barrada, atòna, que se pronóncia [u]. Es un cas ben conegut d’alternància vocalica. Dins los exemples seguents, la vocala tonica es soslinhada.
vòles / volètz
tròba / trobam
sòrt / sortir
gavòt / la Gavotina
alcòl / alcolic
cònsol / consolessa
glòria / gloriós
sòci / societat
mongòl / Mongolia
tròba / trobam
sòrt / sortir
gavòt / la Gavotina
alcòl / alcolic
cònsol / consolessa
glòria / gloriós
sòci / societat
mongòl / Mongolia
Las excepcions a aquela règla son fòrça marginalas. Son tan marginalas qu’es possible de las ensenhar pas jamai, tot en guidant un aprenent vèrs un nivèl pro avançat d’occitan. Pasmens i a qualques curiositats qu’interessaràn los legeires.
Excepcions d’origina intèrna
D’un caire, i a d’excepcions que son aparegudas dins l’evolucion intèrna e normala de l’occitan. Mas, de verai, n’i a fòrça pauc.
— Lo ditong ou, que se pronóncia classicament [uw], pòt passar a la prononciacion [ɔw] dins certans parlars, quitament quand i a pas d’accent tonic. Mas s’escriu sempre ou.
soudar se pronóncia classicament [suwˈða...] e eventualament [sɔwˈða...]
— Dins qualques parlars provençals maritims, podèm trobar una ò dobèrta abans l’accent tonic, mas solament dins qualques mots. I a d’ipotèsis scientificas per explicar aquel fenomèn estranh. En tot cas aquò es fòrça susprenent, e mai per un grand nombre de provençalofòns. O ramenti: es un fenomèn fòrça limitat.
dobrir [duˈbʁi] pòt passar localament a dòrbír [dɔʁˈbi].
— Pro d’amics bearneses m’an dich que la vila d’Ortès, en luòc de recebre la prononciacion atenduda [urˈtɛs], ten localament la prononciacion [ɔrˈtɛs]. Aquò se poiriá notar teoricament Òrtès mas lo mond s’estiman mai d’o escriure Ortès, quina que siá la prononciacion, [urˈtɛs] o [ɔrˈtɛs]. Simin Palai, dins son diccionari gascon en grafia mistralenca, nòta ‘ou’ lo son [u] e nòta ‘o’ lo son [ɔ]. E donc, Palai escriu ben ‘Ortès’, çò que reflectís la prononciacion [ɔrˈtɛs] mentre qu’atendriam ‘Ourtès’. Miquèu Grosclaude, dins son Dictionnaire toponymique des communes du Béarn (1991, pagina 292), confirma que lo mond dison [ɔrˈtɛs] e se demanda s’aquò poiriá venir de qualque origina basca dins lo toponim. Ai un dobte perque los mots d’origina basca, quand passan a l’occitan, prenon una fonetica occitana regulara.
— Qualques mots compausats tenon dos formants de basa. Lo primièr formant a una ò dobèrta amb un accent tonic segondari. Puèi lo segond formant a un accent tonic principal. En aquel cas, la ò del primièr formant pòrta un accent tonic a pena perceptible, a quasi pas d’accent tonic.
còr + falhir —>còrfalhir [ˌkɔrfaˈʎi...]
pòrt + cròs —>Pòrtcròs [ˌpɔrˈkrɔs, prov. ˌpɔʁˈkʁɔs] (illa de Provença)
pòrt + cròs —>Pòrtcròs [ˌpɔrˈkrɔs, prov. ˌpɔʁˈkʁɔs] (illa de Provença)
— Subtilitat suplementària: lo diftong au, sens accent tonic, se pronónca [ɔw] en lemosin, auvernhat, vivaroalpenc e provençal (mas pas en niçard). En aquel cas, [ɔ] atòna es ben possibla mas a condicion de far partida del diftong [ɔw], donc aquò demenís los risques de confusion.
sautar
auçar
Aurèlia
gausir, jausir, jauvir
au (mot atòn)
dau (mot atòn)
auçar
Aurèlia
gausir, jausir, jauvir
au (mot atòn)
dau (mot atòn)
— Subtilitat suplementària: la letra a, abans l’accent tonic, pren lo son [ɔ] dins certans parlars, mai que mai en lengadocian septentrional. Mas quand i pensam ben, es pas pus complicat que de donar lo son [ɔ] a la letra a situada après l’accent tonic, çò qu’es ja una règla coneguda.
aver [aˈβe —> ɔˈβe]
partir [parˈti —> pɔrˈti]
farandolejar [faranduleˈdʒa —> fɔrɔnduleˈtsa]
acabar [akaˈβa —> ɔkɔˈβa]
acabada [akaˈβaðɔ —> ɔkɔˈβaðɔ]
partir [parˈti —> pɔrˈti]
farandolejar [faranduleˈdʒa —> fɔrɔnduleˈtsa]
acabar [akaˈβa —> ɔkɔˈβa]
acabada [akaˈβaðɔ —> ɔkɔˈβaðɔ]
Excepcions d’origina estrangièra
Las influéncias excessivas de las lengas dominantas multiplican los cases ont se pòt ausir una ò atòna dobèrta.
— Prengam lo vèrb occitan gausir (gaudir, jausir, jauvir). En niçard, la forma normala gaudir coneis la concurréncia de la forma gòdre* que ven de l’italian popular gòdere. En italian estandard l’accent es alhors: godére. Tanben i pòt aver una influéncia del piemontés gòde. Se sap que l’italian foguèt la lenga dominanta al País Niçard fins en 1860 e que lo poder i èra piemontés. Las formas conjugadas de gòdre*, en niçard, pòdon abolir completament l’alternància vocalica o/ò e pòdon installar una ò atòna. Al present: gòdi*, gòdes*, gòde*, gòdèm*, gòdètz*, gòdon*. A l’imperfach: gòdíi*, etc. Al futur: gòderài*, etc.
— Los mots de formacion culta o de formacion recenta son sovent tocats per la multiplicacion de la ò francizada abans l’accent tonic.
— Los mots de formacion culta o de formacion recenta son sovent tocats per la multiplicacion de la ò francizada abans l’accent tonic.
octòbre (normal) —>òctòbre* (francizat, atestat dins los atlasses lingüistics)
ortografia (normal) —>òrtògràfa* (francizat)
Còngo (normal) —>Còngò* (francizat)
fòto (normal) —>fòtò* (francizat)
covid-19 (normal) —>còvíd-19* (francizat)
sonoritat (normal) —>sònòritàt* (francizat)
toponimia (normal) —>tòpònimía* (francizat)
ortografia (normal) —>òrtògràfa* (francizat)
Còngo (normal) —>Còngò* (francizat)
fòto (normal) —>fòtò* (francizat)
covid-19 (normal) —>còvíd-19* (francizat)
sonoritat (normal) —>sònòritàt* (francizat)
toponimia (normal) —>tòpònimía* (francizat)
Conselhs pedagogics
Ai indicat aquestes detalhs en pensant als legeires curioses. De segur, es pas util d’o ensenhar a de començaires que descobrisson la lenga. Cal començar per lor ensenhar las basas d’una prononciacion autentica e generala, ont una ò existis solament amb l’accent tonic. Es bon de far d’exercicis de prononciacion.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
"entòrnat :
CE "Ò" QUI SE PRONONCE "O" OU "OA", DANS CE VERBE, EST PROPREMENT MARSEILLAIS, AILLEURS EN PROVENCE, SE SERAIT S"ENTORNAR, OU LE "O" SE PRONONCERA "OU". "
Sul glossari d'Aquò d'aqí
#4 me sembla que las consonantas R o L, mai que mai se geminadas, fan la vocala precedenta mai dobèrta.
#4 Oblidem pas qu'es un article de vulgarizacion. L'autor i pòu pas detalhar totei leis explicas tecnicas.
#2 Òc mai aquí pausa pas problema au nivèu de la tonica.
D'un biais generau, -OR- se pronóncia òr en maritime, e sabi pas tròp pas qualei rasons. Mistral ditz qu'es per conservatisme, ieu ne'n sabi ren.
Fortuna = "fòrtuna", fornier = fòrnier", senhor = "senhòr" (e se retròba dins lo nom de la Catedrala de Marselha qu'es totjorn encuei anomenada la Major per lei marselhés.
Evidentament, pas de besonh d'escriure aquel accent, subretot que la règla un accent grafic deu totjorn èstre sus una vocala tonica mi sembla ben pus importanta que non pas vouguer notar cada variacion orala (a mai mi sembla que levat dins lo francés, ges de lenga latina mete d'accent grafic sus una vocala non tonica).
Bon article descriptiu sens partit prés.
Me sembla que i'a una diccion destibada e una sostenguda, que ten una influència sul timbre de las vocalas, segond qu'un mot long se ditz d'un biais lis amb una casuda de nautor,dita tonica, o que altèrna tonicas e atònas, pr'exemple òrtografía, sonòritat, tòponimía, e qu'aquò fa plaça tanben a de vocalas intermediàrias, semi-dobèrtas o semi-barradas.
Sembla que le gascon quiche l'iniciala dins les prefixes dels vèrbis, o la raditz del mot, coma aufrir, aunór,...
E cèrtas, aquò se prend dambe la practica...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari