Dins un ambient ideologic francés, es dificil de far exprimir, tanplan surgir, una consciéncia nacionala occitana Nos cal èsser lucids e realistas; veire çò qu’existís, çò pauc qu’existís, e subretot saber çò que volèm e agir, al nòstre nivèl, cada jorn Es un cambiament institucional prigond que nos cal, l’oficializacion de l’occitan, lo sieu ensenhament generalizat, de mèdias de granda difusion, l’usatge institucional... Los locutors “naturals”, podèm pas far com se i èran pas; al contrari, cal trabalhar amb eles L’escòla tanben veïcula una ideologia que nos es pas favorabla Avèm pas totes causit de far “d’occitanisme” coma un léser o un passatemps La nòstra situacion es pas la catalana. Mas cal que nos empache de pensar que poiriam èsser coma los catalans e ne revendicar tant coma eles?

Trabalhas dins lo mitan occitanista dempuèi fòrça ans. Ès optimista per rapòrt a Occitània e a l’avenir de sa cultura?
 
Mai que dins lo mitan occitanista, trabalhi per la lenga occitana, dempuèi fòrça temps, aquò’s vertat... es lo privilègi de l’edat! Me permeti de far aquesta nuança pr’amor que, se soi occitanista, d’en primièr me considèri coma un occitan qu’a enveja de viure coma tal e que, per aquò, ensaja d’èsser en acòrdi amb çò que crei. Se soi optimista? Sabi pas. Vesi plan qualques causas qu’an avançat mas tanben vesi plan que las questions que nos pausam ara, ja las se pausavan i a 50 o benlèu ben 100 ans... amb una granda diferéncia es que, ara, los occitanofòns representam pas mai la quasi totalitat de la populacion de las tèrras occitanas, e de bon tròç, malastrosament e cada jorn n’i a mai a se n’anar qu’a crebar l’uòu. Se cal pas amagar darrièr sabi pas qué. Enfin, soi pas “naturalament” optimista... Aver espèr que çò que fasèm pòrte fruta, òc. E, per aquò, avèm la necessitat de far de causas, d’agir, de trabalhar, de bastir, d’avançar... Almens, las aurem faitas, las causas. Se fasèm pas res, riscam pas de reculhir grand causa. E sovent son causas plan simplas que cal far. Cresi a la fòrça de la sieu pròpria conviccion, çò que significa pas eissorbament. Al contrari, nos cal èsser lucids e realistas; veire çò qu’existís, çò pauc qu’existís, e subretot saber çò que volèm e agir, al nòstre nivèl, cada jorn. Es una question de determinacion.
 
 
Creses que la percepcion sociala de la lenga a evolucionat dins las darrièras annadas? Creses que las institucions francesas an variat son discors per rapòrt a la lenga e la cultura occitanas?
 
Me pensi que òc, la percepcion sociala de la lenga nòstra a cambiat un chic mas aquò a pas cambiat brica la situacion sociala, tanpauc institucionala de l’occitan, en defòra, benlèu, d’unes endreits concrets. Es un trabalh de longa e en prigondor que cal far. Las collectivitats localas pòdon cambiar de discors —benlèu pas de punt de vista— mas se las gents prenon pas consciéncia de l’importància de parlar la lenga, se farà pas res e obrarem de bada. Es un cambiament institucional prigond que nos cal, l’oficializacion de l’occitan, lo sieu ensenhament generalizat, mèdias de granda difusion, l’usatge institucional... Dins la nòstra situacion, son mesuras radicalas que cal e sens trigar. Poguèsson los occitanistas n’èsser totes convençuts!
 
 
Justament, mancariá pas als occitans un pauc mai de consciéncia nacionala? Que caldriá per lor en donar mai?
 
Mai que tot es la question essenciala, fondamentala, lo picar de la dalha. Sens aquò, i aurà pas res de fait. Personalament, m’es plan malaisit de respondre que, per ieu, es una causa naturala, almens normala. Soi occitan e ai pas cap de merit. Ara, dins un ambient ideologic francés, es dificil de far exprimir, tanplan surgir, una consciéncia nacionala occitana. S’aquò arriba per d’unes, me’n regaudissi que vesi pas, ieu, cossí seriá autrament. Ja, la nocion de “nacion” se discutís e n’avèm pas totes la meteissa definicion. En mai d’aquò, Occitània es granda e cossí far prene consciéncia que formam quicòm que s’espandís dels Alps als Pirenèus e al Massís Septentrional, de la Mar Mediterranèa a l’Ocean Atlantic? Autrament, çò que cal, me pensi, es una presa de consciéncia de la dignitat de la lenga per las gents que la parlan encara. Los locutors “naturals”, podèm pas far com se i èran pas; al contrari, cal trabalhar amb eles. E aquò, me’n soi plan sovent avisat, es possible e frequent a condicion de jogar pas a l’occitanista de servici mas de mostrar que la lenga fonciona, que se pòt parlar normalament en familha, amb los dròlles, entre los dròlles, entre amics, entre vesins, entre generacions e se comportar en occitans ont que siá. Los que parlan, qu’aguèron una relacion privilegiada amb la lenga tanlèu nàisser, i son sensibles, utilizaràn l’occitan sens trantalhar. E cal comptar amb aquel monde. Mas s’i venèm far la leiçon, mai encara amb un occitan de farlabica, segur que lo combat serà pas ganhat, e quitament pas començat!
 
Consciéncia nacionala o pas? Çò important es de saber çò que sèm e çò que volèm, nosautres, per començar. Se nos comportam en coeréncia amb çò que cresèm, podèm far passar almens l’idèa que l’occitan es una lenga digna, que s’amerita d’èsser salvada, qu’al començament del sègle XXI s’utiliza naturalament tanplan per de monde que vivon a pus près normalament e son, mai o mens, integrats dins la societat. Es aquela dignitat de çò que fasèm, de çò que sèm, de çò que mostram, que cal cercar en tota naturalitat. E lo monde i pòdon aderir, almens i èsser sensibles, e èsser ufanoses d’èsser çò que son, de còps de descobrir çò que son. La consciéncia d’èsser e de possedir un tresaur se desvelha... Mas per aquò far, caldriá un occitanisme mai ferm e coerent. Quantes son, per exemple, los occitanistas qu’an fait de l’occitan la lenga de l’ostal? Sabi plan, las rasons son nombrosas per pretextar qu’es dificil, o sabi. Per quant a ieu, ai pas fait que çò que me semblava que caliá far. Pas mai... ni mens.
 
 
Fins a qual ponch creses que la consumacion dels mèdias faches e pensats en clau francesa an alienat l’identitat occitana?
 
Cresi qu’es plan simple, malastrosament. Que siá per la premsa escrita, primièr, puèi la ràdio, puèi encara la television, benlèu d’autres mejans de comunicacion uèi, coma tanben per l’escòla —qu’ela tanben veïcula una ideologia que nos es pas favorabla— existissèm pas quand, pièger encara, nos escarnisson pas. Cossí, alavetz, poiriam arribar a far passar çò que nos afisca e qu’es mai que legitim dins aquel panorama? Per astre, se pòdi dire, uèi, amb Internet, podèm accedir a d’autres punts de vista mas aqueles mejans son plan luènh de tocar tota la populacion, particularament los qu’an la lenga. Benlèu mai los joves que, eles, representan un avenidor?
 
 
Creses que se pòt far d’occitanisme sens far d’occitanisme politic?
 
Pausariái pas exactament la question d’aquesta faiçon. Far d’occitanisme significa tantas causas diferentas, almens pel monde que pensan que ne fan. Alavetz, i a tota una gradacion dins aquel occitanisme e l’occitanisme politic n’es una. Aquò dit, per ieu l’occitanisme —s’es lo mot apropriat, sabi pas— es un tot e aquel tot demanda una coeréncia. Cossí pensar salvar la lenga sens far de politica o sens se plaçar sus un terren politic? Vòli dire, cossí poirem salvar la lenga sens ligar e religar l’accion culturala —pels qu’an decidit d’anar per aquel camin— e una consciéncia politica? Cal plan saber, me sembla, perqué fasèm çò que fasèm, qu’avèm pas totes causit de far “d’occitanisme” coma un léser o un passatemps.
 
 
Qual es ton vejaire dels movements politics occitanistas?
 
De vejaire, n’ai pas particularament, en realitat. N’ai pas, benlèu, pr’amor que cossí poiriam aver una opinion clara o definitiva quand lo contèxt es tan desfavorable. Dire que lo movement politic occitan es pas a la nautor dels enjòcs e de la situacion? Se poiriá dire mas seriá benlèu un pauc tròp aisit e fariá pauc cas de monde que sincèrament, de còps dins l’abnegacion, fan tot çò possible per manténer viva la flamba. Cal, al contrari, reconéisser lo trabalh fait pels movements e partits occitanistas que permeton, malgrat una audiéncia febla, qu’una autra votz siá presenta, de còps ausida. Ai consciéncia que las causas son pas simplas e que, per polemicar un chic, la nòstra situacion es pas la catalana. Aquò, d’unes nos o sabon dire sovent. Benlèu ben. Mas cal que nos empache de pensar que poiriam èsser coma los catalans e ne revendicar tant coma eles? Alavetz, òc, segur que caldriá qu’aguèssem una vertadièra fòrça politica occitana, occitanista se volètz, divèrsa, ont totes los occitanistas s’i poguèsson retrobar. Mas me sembla pas que siá encara lo cas.