Gràcias al trabalh d’edicion de la maison eretiera de Princi Néguer, ai agut plaser de legir lo darrier libre de Viaule, es lo començament de la sieu autobiografia politica, benlèu se n’espèra la seguia perque va dals ans 1960 e s’arrèsta devèrs la fin dals ans 1980.

De literatura politica occitana n’avèm gaire sovent e quora n’i a fa plaser. Nòta: coma lo darrier libre de Gerard Tautil.

Es coma la qualitadosa revista politica, la soleta papier subreviventa, Lo Lugarn, dal Partit de la Nacion Occitana, que l’autor n’es justament collaborador e que cita mai d’un còp.

Avèm la genèsi de la volentat de justícia per la lenga e la nacion occitanas de Sèrgi Viaule.

Lo fach d’èstre un dals quistes de sentir, jove jove, aquel problèma de denegacion de la lenga e de la nacion occitanas dins la familha, al sieu entorn. Pasmens, l’occitan es encara pertot, quitament los gendarmas lo parlan. E totun a mesura qu’avança dins l’adversitat, capita d’estructurar la revendicacion amb d’amics occitanistas.

Pòl se dire alora: sèm ren solets, mas qualques unos. Malgrat la massa immobila plegaia dins lo sieu quotidian.

I es de qué se sentir parier dins sas linhas. Cada occitanista a agut un element declic per li far rendre còmpte dal problèma lingüistic de l’occitan en França. E tot ce qu’es fach per ren o veire.

Lo gròs tròç son los problèmas judiciaris. Vesèm que l’administracion en general fa durar lo plaser per forçar d’un biais o d’un autre un politic occitan a recuperar lo libret militar, que per fortuna las joves generacions d’occitans costat francés sabon ren ce qu’es.

La publicacion cala ben per aquesta annaia de 50 ans de Larzac. I es de qué èstre d’acòrdi amb l’autor, dins aquel genre de movements, l’occitan sembla just èstre aquí per far color locala e i es tolerat encara ancuei. Mas rèsta ben segondari.

Lo monde son ailí majoritàriament per d’autras motivacions, que son importantas tanben. Ja parlan francés en majoritat, l’occitan es luenh d’èstre important per els. Es clar que per l’autor, despassa la question de Larzac, l’uelh de la problematica es ben la question d’Occitània. Mas vesèm ben que Santa Solina, Nòstra Dòna de las Landas o Larzac es parier per totplen de participants ièr coma ancuei.

A travèrs de las peripècias se demandam, amb l’autor, perqué Ives Roqueta aguèt una pana de veitura a Sant Ponç de Tomièiras, sensa pilhar de taxi per venir al primier procès de Viaule. De còps l’istòria es mancaia, coma Lafont a la presidenciala o lo sieu sosten escrich mieg blanc mieg negre a Viaule. Cal ren que d’unos aguèsson d’ombra. Auçar lo nivèl crèa de concurréncia e a d’unos mandarins aquò lor platz ren. Mas aquí empachèt pas lo procès -procès politic - de Viaule ni lo seguent.

Qualques remarcas interessantas duerbon la recèrca.

Totplen de nòtas de bas de pàgina, la causia d’aquesta localizacion es fondamentala per ren èstre constrenches d’anar cercar dins de nòtas enfornaias a la fin dal libre, son instructivas per parlar de personas qu’an intervengut e d’unas qu’intervenon totjorn dins l’occitanisme.

I son de segur de recòrdis mai personals de Sèrgi Viaule coma lo rescòntre important amb un pensador occitanista coma monsur Loís Sardan. O butar fins a la cançon engatjaia tanben.

Ai agut l’impression de mi legir amb de figuras occitanistas rescontraias.

I es evocat lo periòde just avans el amb los engatjaments de Francés Fontan e Jaume Ressaire, mas tanben relèva la manca de transmission intraoccitana sus aquel periòde. Nòta: legir los portaires occitanistas de las maletas de l’FLN a Niça dins mon enquista dal Lugarn numèro 97/98 de 2009 “Fontan, Nice et le PNO”.

Ressaire m’avia parlat de ren de fondamental dal sieu sejorn en preson, mentre qu’èra encara estudiant a Montpelhier en cursus de letras modèrnas e lingüistica. Levat aver emparat per un caraco, lo sieu binòmi de gabiòla (Viaule ditz gabinhòla), l’equivalent dal binòmi antilhés que Viaule partejarà la cellula de preson qualques ans mai tardi, de far cosinar las galinas en bola d’argila. L’empacharà ren qualques ans après de far professor mèstre auxiliar de francés al collègi de Ròcamaura, pi al licèu de Banhòus. Jaume Ressaire coma Sèrgi Viaule siguèron amnestiats perque fin finala èran castigats per de rasons d’opinions politicas. E probable, marcava mal per França a l’internacional. Subretot que promòu la diversitat lingüistica per lo francés fòra França, mas que lo carcan lingüistic demòra entre reialme, empèri e republica.

Nòta: relegir lo numèro especial Lo Lugarn nº100 sus lo decès de Ressaire en lo 2010.

I es evocat tanben un autre combat emblematic après d’el, pròva que l’occitanisme conoisse d’auts e de dabasses, amb David Grosclaude e la cauma dal fam per que s’execute la decision de creacion de l’ÒPLO que d’unos volián subretot veire mòrt. Son de personas en exemple, que lor coratge incita a luchar, totjorn dins l’accion non violenta, per la causa occitana.

Sus la forma, Sèrgi Viaule utiliza una lenga d’accès pron facil, de lengadocian de bòn legir amb sos biaisses de dire coma “‘rai”, forma acorchia per “verai” dins lo sens “es pas grèu”, “vai”. Las negacions son susprenentas per un vivaroalpenc, o serà parier per un provençal, “pas cap”, mas lo libre a ben una tèsta e ten lo cap de nos explicar las arcanas qu’un militant occitanista deu enfaciar.

Se capisse los localismes, qualques mòts regionals de lengadocian dal sieu parçan, que devèm devinar lo sens imatjat. Una “estona” per un momenton, ren d’estonant dins aquestos moments d’esperança, penso. Avio jamai legit aquest emplec. “Nosaus” fa pensar a una forma localista inspiraia dal gascon “nosautes”, per lo mai panoccitan “nosautres”. L’acòrdi de “plan” (totplen) al plural “planes”.

L’usatge tanben de provèrbis que d’unos son recurrents dins l’escritura viaulenca coma “aver dins l’ase” e d’autres mai corrents que rendon lo cuent viu.

Per tornar al fons, aquel escrich comola de traucs d’istòria. Qualques unos m’avian cuntaia aquesta istòria, cadun amb un tròç e jamai tot. E lo puzzle èra ges complet.

Tanben Felip Martèl nos avia parlat dal procès de Viaule en cors de civilizacion occitana en licéncia d’occitan quora èra lo professor de l’epòca a Pau Valèri de Montpelhier. Nos avia mostrat una caricatura, penso qu’es aquela dal jutge que si disia felibre, al primier procès que ditz: “Je suis estabousi”.

Aüra avèm, enfin poiriam dire après mieg sègle, la version dal principal protagonista, lo motor de l’afar e aquò fa plaser. Sèm coma a costat d’el a ferralhar, amb ben de tèxtes d’epòca, per aver una tribuna occitanista dins una societat tancaia per las institucions.

Ausirem plus de “capborditge”, coma dison en Lengadòc, sus aquels procèsses politics que fan ressortir la situacion concreta de repression lingüistica e imperialista antioccitana.

Nos manca de testimoniatges politics ansin, perque senon seràn d’autres qu’escriuràn l’istòria, sigue en demesissent l’aspècte fondamental occitanista per la lenga occitana, sigue en ridiculizant aquest combat qu’es lo nòstre.

Vesèm ben que malgrat d’aver patit la preson per denonciar la repression lingüistica de la lenga e la nacion occitanas en França, Viaule, tot en volent parlar normalament occitan als tribunals e revendicar l’occitan lenga nacionala e oficiala, demòstra ben sa dificultat a ce que los mèdias franceses e mai qualques mai locals non li faguèsson obstacle. Que non desvièsson lo sieu combat, e que redusèsson la sieu revendicacion a una simpla oposicion al camp militar e a de l’antimilitarisme. O que travestissèsson e brodèsson en fals, tot es possible, o polèm legir. Vesèm qu’aüra la fòrça de la television es balançaia per de mèdias liures coma via internet. Coma dal temps de l’ORTF contrabalançaia amb las ràdios liuras. E totun, las falsas nòvas, fake news en modèrne francimand, son una practica ben vielha. L’administracion judiciària o militara e lors proceduras, las trapèlas e lo pes de cada mòt. L’armaia tanben que li vòl impausar, unilateralament, l’estatut d’objector de consciéncia e negar l’aspècte politic de la sieu revendicacion, totplen d’ans puei. Cal aver los nèrvis solides, que lo temps debana e sovent Sèrgi non saup ce que se passa. L’afar contunha, l’afar s’arrèsta? Que son nòstres dreches vertadiers se degun es censat ignorar la lei? Un juec de nèrvis.

Qualques gents totun son darrier el. Mas manca la massa. Pecaire. A viscut ce que Mistral disia ja mai d’un sègle avans el dins La Coumtesso: “Ah! se me sabien entèndre! / Ah! se me voulien segui!”. Ne’n sèm encara aquí. Aquelas tribunas politicas n’avèm gaire agut dins l’istòria e an contribuït a plaçar l’occitan e la nacion occitana vague coma vague, sus l’endavans de la scèna quora tot es sovent fach per agachar autra part. I es sempre d’espèr, que fa de sègles de non-oficialitat de l’occitan en França e se publica encara de tals obratges politics en occitan, per exemple.

Se tròba facilament per comprar, sus internet, al prètz de 17,50€.

VIAULE, Sèrgi. Itinerari d’un resistent. Éditions des Régionalismes, 2023. 164 paginas. 17,50 èuros.