CAPÇALERA PAIS INVISIBLE

Actualitats

Bernat Manciet filmat per Patric La Vau

Lo realizator Patric La Vau hè un tribalh màger per recuélher testimoniatges suu patrimòni occitan
Lo realizator Patric La Vau hè un tribalh màger per recuélher testimoniatges suu patrimòni occitan | JJF

L’escrivan Bernat Manciet qu’aurè avut cent ans lo 27 de seteme 2023. Las manifestacions o publicacions son nombrosas au parat d’aqueth centenari[1]. Au miei d’aquò, qu’arremarcam lo filme deu realizaire Patric La Vau. Fòcus sus un “díder de huec”.

1923-2023, un sègle es passat. Totun, 1923 sembla hòrt luenh adara: l’armada francesa mandada en Renània pr’amor los alemans ne pagan pas las “reparacions”; en Marròc, ua auta guèrra que peta mentre qu’Abdelkrim a proclamat la Republica deu Rif; e la joene republica turca qui’s i escad tà har revisar lo Tractat de Sèvres. E ne passi... Engüan, en 2023, lo monde ne coneish tostemps pas l’apatzament… Egau, lo petit monde passionat per la civilizacion d’òc a dret a la celebracion de dus mostres sacrats,  Robèrt Lafont (1923-2009) e Bernat Manciet (2023-2005).

Qu’avodi ne pas seguir pro çò qui’s hè o çò qui’s va enqüèra passar o publicar a perpaus deu celèbre nimesenc d’origina ja qu’agi vist a la television la braca evocacion d’ua exposicion sus Robèrt Lafont au CIRDÒC. Qui pòt anar pertot, s’assabentar de tot dens lo nòste gran territòri on l’informacion ne circula pas forçadament bien? Egau, capvath lo filtre deus pinhadars gascons, m’arriban aumensh quauques reclams a perpaus de Bernat Manciet, aute “centenari”.

 

Alet e eloquéncia

 

Atau, Patric La Vau ven de sortir – après duas annadas d’immersion dens l’òbra immensa e pas forçadament d’accès aisit de l’autor gascon – lo son navèth filme Bernat Manciet, un díder de huec (52 mn, en òc e en francés). Perseguint son òbra originau de documentarista, animat per la volentat d’enregistrar lo mei de testimoniatges que’s posqui – umilas païsanas de las campanhas vasadesas o agenesas com personalitats màgers de la literatura, de la cançon o d’autes maines[2] –  qu’a causit l’angle de la poesia per presentar l’òbra e la personalitat de Manciet. Qu’es un chic normau quan s’atacan a l’autor d’Accidents, de L’Enterrament a Sabres, de las Òdas divèrsas (a James Dean, a Nosta Dauna de la Paur, de l’omenatge a l’escartaire Rachou[3], de Per el Yiyo[4], de Roncesvals[5] e de tan d’autas pèças poeticas, longas e cortetas, tostemps marcadas deu sagèth de l’elegància e qui, hòrt sovent, se prèstan a l’eloquéncia.

Lo comedian Crestian Lostau saupica lo documentari de lecturas en francés sortidas de Manciet: impressions, petitas revelacions sus l’enfança, la joenessa. Qu’entenem tanben quauques tròç de conversacion dab l’escrivan au debut deus ans 2000. L’òmi d’alhors presèva hòrt l’art de la conversacion, distillant las formulas, rapelant quauques classics, Bossuet especiaument, qui l’avèn ajudat a’s hargar. Qu’aurè, solide, trobat tota sa plaça dens los salons deu Gran Sègle o quitament dens lo de Loís XV, manejant la paradòxa o la provocacion sabenta e plena d’esperit, chacant au besonh l’un o l’aute shens méter guants.

 

Proferator

 

Sortits d’un entertien de Jean-Luc Pouliquen dab Sèrgi Bec e Manciet, qu’an plaser d’enténer aqueste díser (arrevirada): “Que cambrioli los poètas arabis o anglosaxons, que talhi dens l’Ancian Testament on lo gascon pòt se’n donar dab gai”. E, mei luenh: “Qu’escrivi dab l’alet e l’aurelha”. Sus bèths imatges de la Gran Mar o de la seuva landesa – pinhadars, cassis, brana, heuguèiras, èiras (arrius), lagüas o carrejas (camins, viòts), shens oblidar los grans huecs qui guastan la contrada – lo realizaire hè enténer nombrós passatges tirats d’Accidents, de Gesta, de diferents Sonets o, bien segur, de L’Enterrament a Sabres. Dab lo piano destroy e lo “barroquisme” deu musician Bernat Lubat o deu rocker bordalés Garlo. Petitas confidéncias sus las annadas formatoras, gròs plans sus tintas o sanguinas de “la man a quate dits” de Manciet, tròç bracs suu “mitic” hestenau Eisinas 85 dab ua inedita performança poeticomusicalopicturau sus un empont de la banlega bordalesa. “Ma poesia confidenciau s’en trobèt fortificada e sustot modificada”, arreconeish lo “proferator”, a la manèira “deus missionaris franciscans o deus tribuns d’autes còps”.

En contrepunts, lo Patric La Vau renfòrça lo son filme deus perpaus de Joan-PèireTardif, excellent coneishedor, eth tanben, de l’òbra de Manciet au quau e succedí com “baile-redactor” de la revista Òc[6]. Atau, a petits plaps, lo filme torna tanben sus l’engatjament occitanista de Manciet, ja que sii pas lo son objècte principau. Mes quauques furtivas fòtos de Castanh, deu Manifèste de Nerac publicat per Òc en 1957, engatjan a voler ne saber mei.

Los autes aspèctes de l’òbra de Manciet (novèlas plan ciseladas, romans, tèxtes en francés suu Triangle des Landes, suu Golf de Gasconha, teatre…) ne son pas dens lo tribalh de La Vau, mes benlèu que d’autes realizaires, o eth medish, s’i atacaràn.

 

 

[2] Exemples dab los documentaris sus Michèu Chapduelh (2018), sus Miquèu Baris (2022), sus Eric Fraj (2022) o suu gran preïstorian Jean Guilaine, L’òme del Neolitic” (2023). Filmografia sus www.lavaupatric.com .

[3] Jean-Pierre Guillé, d’Estivaus (Shalòssa), mort a 44 ans d’ua maishanta tumada dens las arenas de Dacs, en 1981.

[4] José Cubero Sánchez dit El Yiyo(Bordèu, 1964 - Colmenar Viejo, 1985), matador de taures mort dens l’arena.

[5] Patric La Vau n’abòrda pas la facieta “istorica” de l’òbra poetica de Manciet. Totun, personaument, que considèri que Roncesvals merita d’estar rapelat o quitament senhalat aus legidors de Jornalet.com Primitivament, lo tèxte d’aquera version gascona e basca de la Cançon de Rotland, èra pareishut en 1997, dab quitament lo tèxte en castelhan. L’edicion qu’èra bèra mes lo format, solide, n’èra pas deus aisits a manipular. La navèra edicion (Reclams, colleccion Tintas, 2017) mercés a Maurici Romieu, capdau de l’EGF, es acompanhada d’un aparelh de nòtas. Hòrt utilas que son per compréner las allusions, las metafòras emplegadas per lo mèste de Trensac, gran poèta, d’ua cultura imensa, solide, mes qui n’èra pas totjamèi d’ua rigor istorica exemplara. Que s’acordava licéncias poeticas... Las nòtas permeten tanben de ne saber un chic mei sus noms de lòcs escurs o sus personatges bien oblidats uei lo dia. A costat deus dus tèxtes de Manciet (gascon e francés) que trobam, logic equilibri istoric e lingüistic, la version en euskara establida per Lucian Etxezahareta. Totun, pr’amor deu còst, lo tèxte castelhan ne figura pas.

Longa de 909 vèrs “libres”, l’òbra que’s compausa de cinc partidas. Qu’i entenem la votz arrauca de las pèiras deus pòrts de Cize (Garazi en euskara), suus camins arrabents que segueishen uei los pelegrins qui van cap a Santiago de Compostèla: los arròcs deu pic Leizarateka o deu mont Astobizkar qui superejan los pòrts de Bentarte o de Lepoeder. Las pèiras, qui an memòria, parlan dab la lua e dialògan dab lo duc o rei de Gasconha, Lop-Sanç, cap d’aqueths montanhòus qui batoren l’arrèrguarda de Carles lo Manhe, rei deus francs, e matèren, enter autes, Rotland, comte de las Marchas de Bretanha.

Manciet imagina d’autes respons: entre Carles lo Manhe e la lua, entre lo (futur) emperador “a la barba eslorida” de la legenda represa preu roman nacionau franchiman e Lop-Sanç, lo vertadèir eròi de l’istòria, plan mei que lo comte Rotland. Entre pèiras, lua e aulhèrs de totas las contradas qui demòran dens la montanha basca e gascona, drets, non sometuts. “D’aqueths qui ne beven pas dab las mans a jolhs a las aigas d’orgulh”, ditz Manciet (vèrs 571). Tot un programa! (Roncesvals, de Bernat Manciet, edicions Reclams, 144 paginas, 17 €. www.reclams.org ).

[6] Fondada en 1923 preu doctor Ismaël Girard qui ne balhèt las claus a Bernat Manciet en 1968. “Qu’agissiá dab secatadors”, precisa J.-P. Tardif, soslinhant la navèra orientacion seguida dab l’arribada de Manciet.

 

 

 


Devath lo képi. Dens ua de las letras causidas de Miquèu de Camelat a l’armanhaqués Andrèu Pic, editadas qu’i a mei de 60 ans per l’Escòla Gaston Febus (EGF), que legem ua frasa prometedora a perpaus de Bernat Manciet. La missiva data de genèr 1946; lo gojat de Sabres (puish “de Noveme”…) avè lavetz tot just 22 ans. Qu’èra dens las armadas dab l’intencion de “s’encaminar dens los consolats”, disèva lo fondador de l’EGF. En efèit, chic de temps après, l’autor landés partí dens los servicis d’ocupacion en Alemanha (Sarra, Palatinat). Camelat avè bien sentit qu’aqueth gojat èra prometedor: “Qu’a de qué devath lo képi”, c’escrivè...

 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris

Franc Bardòu
1.

Indespassable, indispensable, inoblidable, improbable mas indefugible Bernat Manciet. Un plan just esfòrç de memòria, per un òme lumenós, umil e franc, d'èime talhant e d'amistat calorosa.

  • 7
  • 1

Escriu un comentari sus aqueste article