Viva en Bascoat, sustot en Sola[1], la tradicion de las pastoralas es meilèu residuau en país d’òc (un chic en Provença, au temps de Nadau,  e en Bearn). Recentament (aquera dimenjada deus 15 e 16 de junh 2024) se debanèt, au còr deu Bascoat, la pastorala Inesa de Gaxen  dens la comuna de la Bastida de Clarença, comuna sharnèga de la Baisha Navarra[2]. Francizat en  “charnègue” ou “charnègou”, l’adjectiu “sharnègo/sharnèga” vòu díser “mestís, mesclat”…Qu’es utilizat per designar quauques vilatges de la riva esquèrra d’Ador o qui ne son pròchas on las populacions se son  longtemps partatjadas enter euskara e gascon –mei rarament los dus–  en mei deu francés, evidentament. Solide, la microtoponimia, quan l’espiam dab atencion, rebat aquera realitat. Qu’es bien coneishut adara, un bon quinzenat de comunas pòden afichar un nom doble, o quitament triple dab la grafia admistrativa franchimana[3].

Fondada en 1288 e actada per Clara de Rabastens, la Bastida de Clarença, vertadèirament magnifica dab la soas maisons majoritàriament d’estil navarrés, es donc ua petita curiositat. Totas las carrèiras e caminòts muishan shens vergonha las lengas deu parçan. E’s podossi véder pertot, en país occitan! Malaja! qu’ic sabem plan, long, longàs serà enqüèra lo camin…

Caça a las broishas

Dens la cronica d’aquera vielha petita ciutat, que tròban l’istòria d’Inès o Inesa de Gaxen. Vaduda en 1566, aquera hemna a la soa vita marcada per las persecucions religiosas qui tòcan la region au debut deu sègle XVII^u. Un permèr còp, a 14 ans, qu’es acusada d’estar ua hatilhèira. Qu’i avè en efèit pro d’ahars de broishami en aquera epòca de guèrras de religion. Qu’es sauvada deu lenhèr e au cap de quate ans que va suus bòrds de Bidasoa e s’arretròba maridada dab ua sordat de Fontarrabia / Hondarribia. Mes, en 1611, lo maishant saunei que torna: navèra acusacion d’estar ua lèda broisha au moment on lo Sénher de Lancre[4], magistrat de Bordèu, es mandat en la província de Labord tà har la caça a las posoèras. Òrra tempsada. Fin finau, la prauba Inesa resistís a las acusacions e n’es pas condemnada. Que deu s’exiliar… Que ne perdem la tralha.

Dus autors an escrivut lo tèxte, tostemps en coblets de vèrs octosillabs: Dauna Itxaro Borda per la partida en euskara (la mei longa) e Ivan Bareyre per lo gascon. L’Ivan es tanben un dròlle deu país sharnègo, deu vilatge de “Came” exactament  (Càmer en gascon, Akamarre en basco), estacat dempuish bèra pausa a las tradicions, au patrimòni e la transmission de la lenga nòsta. Un bèth haish de coblets son donc en gascon, e ua celèbra canta occitana  – Lo Boièr – es estada quitament hicada au programa (scèna 15), beròiament cantada a tres votz. L’espectacle dura mei de tres òras: 21 tablèus, dab intermèdis de danças bascas (las disen “soletinas”), dab la musica de l’orquèstra qui jòga en dirècte, e dab l’inevitabla arribada de las aulhas e deus pastors devarats de la montanha basca. Lo tot qu’es supèrbament hicat en scèna par la “regenta” (erregentsa), la qui met en scèna, qui conceb l’ensemble de l’espectacle, Pantxika Urruty.

Aquera pastorala es hòrt federadora e mobilizaira per lo parçan, la Bastida, solide, mes tanben los vilatges vesins[5]. D’autan mei que cau har los costums, arreglar las danças, har minjar lo monde, susvelhar mantun detalh. Lo public gascon e basco èra au rendetz-vos (mei de 1000 personas). Qu’i avera ua representacion a Hondarribia en octobre. Per ne saber mei: www.inesadegaxen.fr/