CAPÇALERA PAIS INVISIBLE

Opinion

Lapin (conilh, coniu)

Fòrça diccionaris indican, amb rason, que podèm dire en occitan tant lo lapin coma lo conilh (en provençau e en niçard lo coniu).
 
Dins l’usatge popular, l’occitan utiliza sustot lo lapin mentre que lo conilh (lo coniu) es un sinonim rar.
 
Dins l’ensemble deis autrei lengas romanicas, lo tipe lo lapin es mai que mai tipic de l’usatge francés: le lapin. Per còntra lo tipe lo conilh (lo coniu) senhoreja dins lei lengas romanicas mai meridionalas: en catalan estandard el conill, en espanhòu el conejo, en portugués o coelho, en italian il coniglio... Lo romanés a una forma ben distinta, iepure.
 
Per aquela rason, d’usatgiers de l’occitan se demandan periodicament se lo lapin seriá pas un francisme e tendon a subreutilizar la forma alternativa lo conilh (lo coniu), que totun es rara.
 
Lo lingüista Sèrgi Granièr a publicat, fa quauqueis ans, una sèria d’estudis fòrça ben argumentats que demòstran que l’usatge de lapin es perfiechament valable en occitan.
 
En seguissent la linha de Sèrgi Granièr, me permeti d’aprofechar un còp de mai lo diccionari etimologic FEW de Walther von Wartburg per anar dins son sens (tòme 5, paginas 175-177). Segon lo FEW, comprenèm l’istòria dau mot ansin.
 
Lo lapin es una espècia originària de la Peninsula Iberica. Dins una lenga antica d’aquela peninsula —sabèm pas exactament quina— i aviá versemblablament una racina reconstituida lapparo-° que designava lo lapin.
 
En lenga latina, se disiá en generau cuniculus per designar lo lapin, e es aquela forma qu’es a l’origina dau tipe conilh/coniu.
 
Mai lo latin popular de la Peninsula Iberica deviá utilizar tanben de formas pus localas, basadas sus la racina lapparo°- d’una antica lenga peninsulara. Es d’aquí que ven lo mot portugués modèrne láparo “lapin pichon” (au costat de coelho “lapin”).
 
A partir de lapparo-°, lo latin popular desvolopèt doas formas amb de sufixes.
 
— D’un caire lapparellus°, que donèt en occitan laparèl, puei en occitan modèrne laparèu, “lapin jove” (la forma laparèl sembla abandonada dins l’usatge occitan modèrne).
 
— D’autre caire, après un cambiament de sufixe, lo latin diguèt tanben lappīnus°, que donèt en occitan lapin.
 
Lo lapin d’origina iberica s’exportèt de mai en mai, durant l’Edat Antica e l’Edat Mejana, vèrs la rèsta d’Euròpa, en començant per Occitània, qu’es lo territòri europèu mai vesin de la peninsula. Donc lo latin parlat de la futura Occitània, puei la lenga occitana ela meteissa, desvolopèron facilament leis usatges dei tipes lapparellus°/laparèu e lappīnus°/lapin.
 
I a de lengas modèrnas dei limits de la Peninsula Iberica que coneisson lo tipe lapin, pòt venir dirèctament dau latin popular o d’una influéncia de l’occitan:
 
— En catalan locau, vèrs Rosselhon e Sopeira, el llapí.
 
— En aragonés locau, vèrs Graus, lapin.
 
— En basco locau, vèrs Sola, lapiri (o puslèu llapi~llapia).
 
Per quant au francés: segon lo FEW, es ben lo francés le lapin qu’es un manlèu a l’occitan lo lapin. Es pas l’occitan lapin que ven dau francés.
 
Donc se pòt dire en occitan lo lapin en tota tranquillitat.


Apondon dau 4.12.2018
 
Un collèga que coneis ben lo basco m’indica que la forma basca de Sola, lapiri, es atestada mai dobtosa e artificiala. La forma usuala dau basco soletin es puslèu llapi~llapia.

 
 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Bandièra05 1180x150: JORNALET 2025

Comentaris

Gerard Loison Perpinhan
39.

Remarca lo mot basco llapi qu'ei un soletanisme, adaptat deu gascon. Senon, qu'ei untxi en basco.

  • 2
  • 2
Patrick DREAN Lorient
38.

Adiushatz,

jo que parli breton e i a de causas similarias a nostre, un mot lapin que s'emplega dins un parçan pro grand, e d'autres formas que son parentas de conilh : que i a konifl, konikl, e koulin. Dins los parçans que se pot ausir los dus, lapin se ditz puslèu de los de casa e konifl/konikl/koulin de la sauvajina.

Lo mot "lapin" a pas estat forabandit de las escolas en breton çaquelà e s'emplega tanben, ara, dins de parçans que lo mot konifl èra lo sol conegut dins la lenga tradicionala, per exempla.

I a enquera lo medish tipe d'antagonisma entre "jardin" e "liorzh" en breton, jardin es puslèu lo de plasér, e liorzh lo que produsis fruech o ortalissa.

Patric

  • 5
  • 0
Gerard Loison Perpinhan
37.

Segon lo CNTRL:
Lapin
Issu de lapereau* par changement de suff.; a remplacé connin*, qui se prêtait, dès le xiies., à des jeux de mots obscènes (Bl.-W.1-5). La création de l'expr. chaud lapin (B 3 b) a été favorisée par chaud de la pince, attesté dans le même sens dep. 1866, Delvau : v. G. Roques ds Mél. Baldinger, p. 588.

Autament dit, l'etimologia latina "populara" n'ei pas a l'origina deu mot. Lo mot qu'ei hòrt tròp recent, Lapin n'ei pas atestat en francés abans lo sègle 15, lapriel (lapriaux) sègle 14. Qu'ei un mot quasi moderne. Lo mot deu francés ancien qu'èra connin. Lapereau X connin = lapin. Segon lo CNTRL, lo mot lapereau qu'ei d'origina ibero-romanica e arribè en francés peus parlars deu nòrd de França. Ne parla pas de prèst de l'occitan. Disi pas qu'an rason o tòrt, que mencioni l'ahar, arren de mei. Si lo mot lapin arribè via los parlars d'oil, aquò que poiré explicar la fonetica estranha deu mot en occitan.

  • 3
  • 2
Domergue Sumien
36.

#34 «quand se trantalhava entre una forma e una autra, lo monde causiguèron la forma que se sarrava lo mai de la lenga dominanta- doncas, lo francés»

=> Es verai, es un un fenomèn frequent.

  • 2
  • 0
Domergue Sumien
35.

#34 «me demandi se i a plaça dins un debat sus la lenga per los que, coma ieu, a despièch d'èsser pas linguistas reconeguts(nimai linguistas tot cort), an çaquelà una coneissenca , empirica primièr, puèi un pauc mai estructurada (çò que nos demanda de perpensar, soscar e estudiar) per amor d'aquela lenga.»

=> Evidentament, avètz rason, totei leis experiéncias e totei lei paraulas sincèras son benvengudas dins lei comentaris. Espèri que contunharetz de far de comentaris e de parlar de çò que sabètz.

  • 2
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article