En 1957 defuntava a Casats (Vasadés) Justin “Jantin” Benquet, lo darrièr jogaire tradicional de boha. El meteis fabricava sos instruments que fasiá sonar pertot en Euròpa amb lo grop folcloric dich “Lous Bazadés” (Los Vasadés). En 1993 se descobriguèt un dels enregistraments que Jantin Benquet aviá daissat e qu’es a l’ora d’ara lo sol testimoniatge de la faiçon que se jogava la boha en Vasadés e dins las Lanas.

L’istòria que volèm remembrar dins aqueste editorial, la nos contava Gric de Prat e se passèt en 1876, quand lo pichon Jantin aviá 6 ans, a Belin e Beliet (Lana Gran):

“Quan arribèt a l’escòla preu purmèir cop, atau com tots los petits mainatges, lo petit Jantin qu’avè una paur terribla: lo còr que pataquejava dens lo pitre, la sudor que colava long de sas gautas e, sustot, sentiva aquesta pishadèra que pujava, pujava… Atau se revirèt cap a la regenta e per lo purmèir còp que li parlèt, li demandèt:  «Regenta, qu’èi enveja de har lo pishon». La dauna se pengèt cap au petit e dab un brave sonríser, li responot: «Tu feras pipi lorsque tu parleras français». Lo dròlle se hasot lo pishon dens la culòta...

Lo dessèir, tornat a l’ostau, lo pair, tostemps d’acòrdi dab la regenta, trucava suu cuu pichon... Aquò durèt tres setmanas, tres setmanas de pishons atau com de trucs suu cuu. Quan sabot parlar lo francés, lo petit Jantin comprenot, atau com los auts mainatges, que s’avè cambiat de monde e que d’ara endavant, qu’ic farré causir… Quasi tots an causit lo monde de regenta, a maugrat deu mesprètz per la familha, a maugrat de la vergonha per lo pair e la mair que sonque parlavan lo patoès…”

L’istòria nos explica que Jantin trobèt un biais alternatiu de far ausir son indentitat e venguèt un brave jogaire de boha.

Quicòm de semblable nos contava Rosina de Pèira lo jorn que l’anèrem vesitar, tres meses abans que nos quitèsse. Ela nos disiá qu’aviá pas jamai comprés perqué li avián enebit de parlar occitan a l’escòla, e sa reaccion personala foguèt de cantar en la lenga que totes parlavan a l’ostal. Aürosament, “solament nos tustavan per nos hèr parlar francés, aué que nos aurén amiats au psicològ”, çò precisèt.

D’istòrias coma la de Jantin e la de Rosina ne’n poiriam comptar per milions. En Occitània, coma endacòm mai, de milions d’enfants an patit de vexacions, d’umiliacions, de maltractaments e de violéncias fisicas e verbalas en causa de la lenga que parlavan, qu’èra pas que la lenga pròpria del territòri ont èran nascuts. Rebrembem-o, recobrem e documentem totas las istòrias possiblas d’aquel patiment inuman. O daissem pas tombar dins la desmembrança. Es lo sol biais de combatre de discorses cinics coma lo del president francés quand inaugurava una ciutat consagrada a la lenga francesa qu’a costat mai de 200 milions d’èuros, pagats tanben amb d’argent de las victimas o dels descendents de las victimas d’aquel crudèl culturicidi que se’n vanta.

D’autre caire, recordem tanplan aquela crudèla istòria etnocida a totes los organismes internacionals que se baton pels dreches umans. Recordem-lor tanben que l’estat que despensa 200 milions en glorificar lo supremacisme d’un lenga, refusa de ratificar la Carta Europèa de las Lengas Regionalas o Minoritàrias e que fa de resèrvas dins la Convencion Internacionala dels Dreches de l’Enfant, per reconéisser pas los dreches lingüistics.