Opinion
L’ensalada de lachissons (I)
De totas las èrbas de marge utilizadas per far d’ensaladas, las mai apreciadas son lo lachisson e lo pissalach, que se confondon de còps, e son en fach las unicas èrbas que se pòdon cambiar per la lachuga, perque l’ensalada de lachissons o de pissalaches es pas res mai qu’una ensalada de lachuga, amb de tomata, de ceba e d’olivas, mas en cambiant las fuèlhas e brots tendres d’un vegetal per las de l’autre. Dins las vilas se n’es perdut la costuma, segurament per çò qu’es pas aisit de se’n provesir, mas pels vilatges (dins d’unes mai que dins d’autres) encara contunha d’agradar lo sieu gost, leugièrament amar. Ça que la, se pòt pas dire que siá un manjar abitual, perque los cal anar culhir e a l’ora d’ara totes son pas dispausats a tombar dins çò que considèran coma una lamentabla pèrda de temps. De lachissons n’i a de tres o quatre sòrtas: lo lachairon delicat, lo mai recomandable (Sonchus tenerrimus), l’alarega (Sonchus oleraceus) e lo lachisson ponchós o lasega (Sonchus asper), malgrat que per qualque endrech se nomme grabèl, o morre porcin lo pissalach, tanben apelat dent de leon; de pissalach, solament n’i a lo Taraxacum officinale. Del ponch de vista de la varietat, ça que la, i a pas de dobte que, de còp en còp (per la prima), una ensalada de lachissons o pissalaches alègra lo paladar. E de mai son gratuits, que degun nos farà pas pagar per eles. Bernat Capó ne parlèt dins lo sieu Costumari valencià:
Una corranda del Bas Vinalopó fa aital:
Totjorn i a aquel, ça que là, que se trufa de las ensaladas e en qualque moment es partisan de manjar de causas mai consistentas, es per aquò que dins lo libre del prèire e folclorista Joaquim Martí i Gadea Ensisám de totes herbes (1891) trobam aquel quatrin:
Lachissons e pissalaches se pòdon tanben manjar solets, mas son generalament acompanhats de qualque autra cruditat, o ben d’olivas, de saladuras, etc., coma se fa per l’ensalada de lachuga.
Als occitans lor agradan tant que quitament los cultivan. I son nommats pissorlins, pissalachs o lachairons (entre d’autras denominacions) e i a la costuma de los manjar acompanhats de graissons, noses o capons, e tanben solets, adobats amb una vinagreta (òli, vinagre, sal e, opcionalament, un culhieretat de mostarda o un gran d’alh trissat); per la zòna nòrd-occidentala aquela vinagreta s’aprèsta amb d’òli de noses.
Los pissorlins amb de lardons que fan per l’Occitània septentrionala e qualques autres luòcs (valent a dire las Lanas, Peiregòrd, Lemosin, la Marcha, Auvèrnhe, Velai, Vivarés, Roergue, la Cevena Lengadociana, las Garrigas e lo Bas Daufinat) es una ensalada que se servís tebesa. L’aprestarem tot saurengant a la padena, amb qualques gotas d’òli e a fuòc doç, de bocins de carnsalada (fresca, fumada, ventresca: 150 g), e quand seràn plan fregits (devon croissir a la dent) los trairem, los metrem suls lachissons o suls pissalaches e apondrem dins la padena un rajolat de vinagre; alavetz gratarem un pauc lo fons de la padena, pendent que se calfa lo vinagre al fuòc, e après o abocarem tanben dins l’ensaladièra; o remenarem fin finala e o menarem a taula, encara caud. D’unes i apondon una esposcada de pebre, un parelh d’uòus durs (trocejats), una patana (en rondèlas) o un culhieretat de mostarda. En Lemosin, dins la Marcha e en Auvèrnhe d’unes fan una vinagreta amb d’òli, vinagre e un talh de ceba trissada o una escaluènha (o un parelh d’alhs trissats); per qualques luòcs saurengan leugièrament de ceba e d’alhs. Dins las Lanas o assasonan tanben amb una vinagreta amb d’alh, dins las Lanas Pichonas d’unes càmbian la carnsalada per de cambajon. D’unes saurengan la carnsalada sens òli, solament amb lo grais que larga. I a aqueles tanben, fin finala, que saurengan leugièrament los pissalaches. En qualques luòcs o fan amb d’òli de noses. Aquela ensalada conten pas de sal, amb la dels graissons n’a ja pro.
L’enciclopèdia ditz del lachisson que s’agís d’una èrba bona pel bestial e pels conilhs. L’autor, en vesent çò qu’a escrich, sembla qu’a pas jamai trepejat los nòstres camps e a pas dejunat tanpauc amb un dels nòstres paisans. Negam pas que de cabras e de conilhs ne manjan, mas es l’òme que ne fa la causida e se’n garda los mai tendres. Vos convidam a ne far la pròva e a aprestar una bona ensalada. Cal amassar un bon manat de lachissons e n’anar tirant las rametas, las qualas, un còp separadas de la tija, lavaretz e daissaretz dins l’aiga un moment perque s’enduresiscan un pauc. Se n’avètz a portada de man, i podètz apondre de ceba, de raves, de tomatas e d’olivas verdas trencadas e tota la mescla plan assasonada amb abondància d’òli e un rajolet de vinagre e fòrça salada. La dicha o ditz plan clar: L’ensalada, salada e fòrça oliada. Los lachissons remplaçan, avantatjosament, d’autras sòrtas de cruditats coma o pòdon èsser l’ensalada e l’escaròla. E una recomandacion finala: se la manjatz a pecics i trobaretz una sabor mai plasenta, per çò que, per fòrça, vos caldrà vos chucar los dets.
Una corranda del Bas Vinalopó fa aital:
Totjorn i a aquel, ça que là, que se trufa de las ensaladas e en qualque moment es partisan de manjar de causas mai consistentas, es per aquò que dins lo libre del prèire e folclorista Joaquim Martí i Gadea Ensisám de totes herbes (1891) trobam aquel quatrin:
Lachissons adobats d’òli
son melhors que lachugam;
mas me ditz Pep de Gargòri
qu’aquò es enganar la fam.[3]
son melhors que lachugam;
mas me ditz Pep de Gargòri
qu’aquò es enganar la fam.[3]
Lachissons e pissalaches se pòdon tanben manjar solets, mas son generalament acompanhats de qualque autra cruditat, o ben d’olivas, de saladuras, etc., coma se fa per l’ensalada de lachuga.
Als occitans lor agradan tant que quitament los cultivan. I son nommats pissorlins, pissalachs o lachairons (entre d’autras denominacions) e i a la costuma de los manjar acompanhats de graissons, noses o capons, e tanben solets, adobats amb una vinagreta (òli, vinagre, sal e, opcionalament, un culhieretat de mostarda o un gran d’alh trissat); per la zòna nòrd-occidentala aquela vinagreta s’aprèsta amb d’òli de noses.
Los pissorlins amb de lardons que fan per l’Occitània septentrionala e qualques autres luòcs (valent a dire las Lanas, Peiregòrd, Lemosin, la Marcha, Auvèrnhe, Velai, Vivarés, Roergue, la Cevena Lengadociana, las Garrigas e lo Bas Daufinat) es una ensalada que se servís tebesa. L’aprestarem tot saurengant a la padena, amb qualques gotas d’òli e a fuòc doç, de bocins de carnsalada (fresca, fumada, ventresca: 150 g), e quand seràn plan fregits (devon croissir a la dent) los trairem, los metrem suls lachissons o suls pissalaches e apondrem dins la padena un rajolat de vinagre; alavetz gratarem un pauc lo fons de la padena, pendent que se calfa lo vinagre al fuòc, e après o abocarem tanben dins l’ensaladièra; o remenarem fin finala e o menarem a taula, encara caud. D’unes i apondon una esposcada de pebre, un parelh d’uòus durs (trocejats), una patana (en rondèlas) o un culhieretat de mostarda. En Lemosin, dins la Marcha e en Auvèrnhe d’unes fan una vinagreta amb d’òli, vinagre e un talh de ceba trissada o una escaluènha (o un parelh d’alhs trissats); per qualques luòcs saurengan leugièrament de ceba e d’alhs. Dins las Lanas o assasonan tanben amb una vinagreta amb d’alh, dins las Lanas Pichonas d’unes càmbian la carnsalada per de cambajon. D’unes saurengan la carnsalada sens òli, solament amb lo grais que larga. I a aqueles tanben, fin finala, que saurengan leugièrament los pissalaches. En qualques luòcs o fan amb d’òli de noses. Aquela ensalada conten pas de sal, amb la dels graissons n’a ja pro.
[1] La pebrereta(en País Valencian) o samfaina (en Catalonha) es un menjar fach amb una barreja de tròces de legums amb de tomata, que pòdon èsser, segon lo parçan, de pebron, de ceba e de merinjana, e après esposcat amb de jolverd e de pebre. Se pòt menjar solet o per acompanhar de carn, de peis, o de cagaròls. NdT
[2] La vaquí en V.O: Si vols sopar no te’n vages, / sardines fregides són, / pebreretes ronyosetes / i una ensalà de lletsons.
[3] La vaquí en V.O: Llicsons adobats en oli / son millors qu’el ansisam; / pero diu Pep de Gargori / qu’aixó es pa engañar la fam.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari