CAPÇALERA PAIS INVISIBLE

Opinion

Viste

L’occitan manca pas de mots per dire “rapidament” (en anglés “quickly” o “fast”).
 
Podèm utilizar entretant:
 
lèu
 
regde
 
aviat
 
de cocha, cochosament (en auvernhat, gascon e sud-lengadocian: de coita, coitosament)
 
promptament
 
rapidament
 
— lèst (o lèste), a la lèsta
 
— de briu
 
— tot en pòsta
 
viste, vistament
 
— etc.
 
Aqueste darrièr tipe, viste, es atestat en occitan medieval dempuèi lo temps dels trobadors. Originàriament, viste~vista es un adjectiu que significa “rapid~rapida”. E ne derivan los advèrbis viste e vistament que significan “rapidament”.
 
D’unes supausan que viste seriá un d’aqueles francismes ancians, coma jaune, palais o país, qu’arribèron en occitan tre l’Edat Mejana. De tals francismes son acceptables car venon d’una epòca ont l’occitan èra pas subordenat al francés. Lo francés medieval, de faiçon recipròca, integrava de mots d’origina occitana coma amour, caisse, abeille o escargot. Èran encara d’escambis normals e egalitaris entre lengas vesinas.
 
Se l’occitan viste es ben un francisme, donc, vendriá del francés medieval viste. En francés modèrne se ditz vite. Totun, dins la quita lenga francesa, se sap pas ben l’origina d’aquel mot. Benlèu ven d’una onomatopèia vist qu’exprimís la rapiditat. Benlèu ven del latin visitus. Mas res es pas segur...
 
L’italian ancian utilizava tanben de mots similars coma l’adjectiu visto “fringolhaire, agil” e l’advèrbi vistamente “viste, vistament”. E se supausa que, tanben, aqueles mots venián del francés medieval.
 
Mas davant l’incertitud de l’origina de las formas francesas, e en considerant l’ancianetat dels usatges occitans, fin finala, es pas segur que viste siá un francisme. Es pas absurde de se demandar se l’occitan viste, lo francés vi(s)te e l’italian visto serián pas de formas parallèlas que vendrián del latin.
 
Las formas occitanas viste e vistament son donc plan legitimas en tot cas. Son encara vivas dins certans dialèctes actuals.
 
En parallèl, trobam en occitan de formas sens s coma vite* o vito o vitament* e tanben lo nom la vitessa* que significa “la rapiditat”. Aquelas formas sens s son influenciadas per lo francés modèrne vite, vitement e la vitesse. Se pòdon pas explicar per una evolucion intèrna e normala en occitan. Donc son pas de formas recomandablas.
 
Lo cas de vito, ça que la, es estranh. Es usual en niçard. Es benlèu un crosament entre, d’un latz, lo francisme vite* e, d’autre latz, l’italian fịtto (“espés”) o sụbito (“lèu”).
 
Lo francisme la vitessa* es realament superflú. Se pòt remplaçar facilament per la velocitat o la rapiditat, que son de formas pus pròchas de çò que se ditz dins d’autras lengas romanicas.
 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Comentaris

Domergue Sumien Ais de Provença
18.

#16 Efectivament, lo niçard 'vito' es benlèu liat al ligur e al piemontés 'fito' d'un bais o d'un autre, amb una influéncia possibla del francés 'vite'. Dins las Valadas Occitanas, tanben dison 'fito'.

  • 4
  • 0
pep bru Barcelona
17.

JC Dourdet, ʇuǝɯɐןǝq ʇoʇ, interessant el que dieu.

a més del que diu l´emilio, com segurament sabeu el niçart (o l´occità) i el lígur comparteixen també l´adverbi delonga. Vol dir 'sempre', però al Vènet el significat és 'de seguida' (subtan). És curiós perquè en català antic "sempre" també tenia aquest significat 'de seguida'.

També en aquest cas tinc spam ;-)

http://elpetitespolit.blogspot.com.es/2016/02/sempre-es-ara.html

  • 3
  • 0
emilio
16.

per ço qu'es de la forma dau niçart vito vodrieu far un paralele emb lo genovès fito /'fi:tu/ que non pensi qu'es un francisme, emai pensant que lo genovès emb lo piemontes e l'italian an influençat la varietat niçarda.

  • 4
  • 0
JC Dourdet Cròs de greu
15.

#14 Very interesting I say ! Mas comprene pas exactament si qu'es question de relevar lo vocabulari estrictament especific au lemosin o ben lo vocabulari especific au lemosin mas totparier comun emb l'auvernhat (o lo vivaro-aupenc) ? Ai dins l'idéia (per experiéncia) que l'i a en lemosin au mins tant de vocabulari comun emb lo nòrd-lengadocian (sarladés, brageiragués, nòrd-carcinòu) e mai emb lo nòrd-gascon qu'emb l'auvernhat, veire mai (afen, quò depend segur daus parlars lemosins mas vòle dire que per la partida centrala e occidentala dau dialecte lemosin, los parlars son mai virats devers lo sud-oest que devers l'auvernhat, per contra los parlars de Cruesa - la quita partida lemosina de Cruesa, vòle dire - e los parlars de l'Est dau Bas-Lemosin son quauqu'un pauc mai virats devers l'auvernhat.

Ai relevat una o doas errors dins lo texte de persentacion (lexicas>lexicalas e puei 'n'autra que sabe pus, me fau tornar visar).

  • 2
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article