Quand passaretz per Wellington (Nòva Zelanda), sustot vos cal anar vistalhar lo musèu Te Papa Tongarewa (Tresaurs de nòstra tèrra) dedicat per una brava part al pòble maòri. E òc, lo musèu es consacrat a la Nòva Zelanda de las originas a uèi. Musèu nacional, foguèt dobèrt en 1998,: i caldriá passar tranquillament mai d’una jornada per espepissar totes los documents, gaitar los vidèos e escotar de musicas e de testimoniatges (pro de comprene coma cal l’anglés o lo maòri!).
 
De salas presentan la natura, flòra e fauna, en insistent sus las bèstias autoctònas que d’unas se trapan pas brica sus d’autres continents. Doblidan pas d’evocar los problèmas grèus nascuts de l’arribada e de l’importacion dels animals europèus. Veiretz tanben dins son banh de glicòl lo mai grand calamar del Mond. Cèrtas bèstias vengudas ara pichonas foguèron grandarassas als bèls temps passats. 
 
Una part de las salas espepissa la geologia, las erupcions volcanicas e tèrratrems qu’una linha de fractura e de rescontre de placas tectonicas travèrsa lo país e que Wellignton se trapa sus aquesta linha. Un pichon pargue presenta las plantas del país. 
 
Las paginas negras de l’arribada del capitani Cook son pas amagadas (aquò foguèt un massacre: los fusilhs respondèron als presents que los maòris comptavan d’ofrir a aquel mond vengut d’endacòm mai). Lo sègle 19 vegèt una cordelada de conflictes entre lo poder britannic e los maòris: aquò s’acabèt per un tractat de patz (lo Tractat de Waitangi) que los reconeguèt coma subjèctes de Sa Majestat e que lor i autregèt qualques dreits sus las tèrras. 
 
Tot un estatge es consacrat a la cultura maòri: objèctes, barcas (una piròga longarassa: waka). E non, lo mond èra pas embarrat dins sos vilatjòts: una carta mòstra los viatges e los escambis entre Nòva Zelanda, Asia e Polinesia. Apuèi, se trapa monde per dire qu’aquelas contradas an pas d’istòria), un ostal comun (marae) es reconstituit. Las cresenças (de còps, recuperadas per las glèisas crestianas), los rapòrts als aujòls e a la Natura (que mena tot: la tèrra maire) son largament presentats e comentats, coma la volontat de servar los rites e d’i creire. Lo bilingüisme anglés-maòri es pas general, mas plan present suls panèus e dins los enregistraments. Los dròlles se veson proposar d’activitats ludicas o educativas o las doas a l’encòp. 
 
Aquela fòrta cabussada dins l’istòria e dins l’imaginari empacha pas de pausar las questions d’actualitat (coma las migracions novèlas amb los pòbles de Pacific o de mond d’endacòm mai) son presentadas sens amagar los problèmas pausats. Lo musèu explica atal un territòri dins totas sas dimensions, mas tanben dins l’encastre d’una dobertura sul Mond. Sèm pas dins nòstres musèus de las arts e tradicions popularas que viran plan sovent a l’engaumit (Bon, veirem plan çò que ne serà del Museon Arlaten quand tornarà dobrir d’aicí 2020). Mas nos podèm plan pausar la question: ont se trapa lo musèu viu de la cultura occitana?
 
 
Paratge maòri
 
Dins la cultura maòri, cada tribu (iwi), cada sostribu (hapu), cada individú es dotat d’un mana. Dins lo mana, las valors de leialtat e de solidaritat son mai de compte que las ierarquias de reng o de fortuna.
 
 
En escart
 
En 2017, coma mòstra temporària, se trapava de salas que ramentavan lo còrs expedicionari australoneozelandés que venguèt portar ajuda als Aliats dins la Granda Guèrra. Se met endavant lo coratge d’aquelas tropas, coma en Palestina, mandats en primièra linha pels angleses, coma los francimands faguèron pels soldats occitans o bretons. Aquel patriotisme èra tanben mes endavant dins un espectacle per la toristalha prèp de Cairns en Austràlia ont la cultura autoctòna ten una plaça magrinèla a costat de la conquista del país pels colons europèus. De mai, daissan coma present a cada espectator e cada espectatritz un capèl per que se cregan dins la pèl de Crocodile Dundee!
 
 
A l’Australian Museum
 
L’Australian Museum a Sydney es mai ancian que lo musèu de Wellington. Conten tanben de bravas colleccions per presentar Austràlia: istòria, fauna, flòra…. Una sala bèla es consacrada a l’istòria e a las costumas dels aborigèns. Dins aqueste país democratic, las femnas agèron lo dreit de vòte en 1902 e los aborigèns en… 1967. Tota una paret amb de documents vidèo torna sus las lutas per la reconeissença dels dreits dels pòbles autoctòns. Un dels menaires de las batèstas dels ans 1960 se soven: quand èra pichon e que se passejava amb sa maire sus un trepador, se vesián arribar un Blanc en fàcia, la maire li disiá: “Nos cal davalar del trepador.”
 
Los problèmas son luènh d’èsser reglats sus la plaça dels aborigèns e lo malèsser de las joves generacions dins la societat australiana presenta.
 
 
 
 
Alan Roch